1 września 1939 r., wojska niemieckie bez wypowiedzenia wojny przekroczyły o świcie na całej niemal długości granice Rzeczypospolitej, rozpoczynając tym samym pierwszą kampanię II wojny światowej. W 80. rocznicę tych wydarzeń w Augustowie, w samo południe, wybrzmiały syreny alarmowe dla upamiętnienia tych wydarzeń.
Pod pomnikami „Tym, którzy oddali swe życie za wolną i sprawiedliwą ojczyznę” i „Nigdy więcej wojny” wiązanki kwiatów złożyły władze miasta Augustowa i Powiatu Augustowskiego, a w imieniu Klubu Historycznego im. Armii Krajowej w Augustowie Prezes Danuta Kaszlej.
W Sztabinie na skrzyżowaniu ruchliwej trasy Augustów – Białystok i Sztabin – Krasnybór usytuowany jest pomnik, którego tablica zawiera następującą treść:
Żołnierzom VIII Uderzeniowego Batalionu Kadrowego /U.B.K./ ARMII KRAJOWEJ Którzy w dniu 1 maja 1943r działając w akcji odwetowej przy całkowitym zaskoczeniu wroga – odebrali Sztabin z rąk niemieckich i utrzymali go bez strat własnych przez 6h. A w domu tym – ówczesnej siedzibie żandarmerii hitlerowskiej wymierzyli sprawiedliwą karę katom i prześladowcom ludności polskiej. Przekazują swoją wdzięczną pamięć – mieszkańcy Sztabina i Ziemi Sztabińskiej.
Rzeczywiście, 1 maja 1943 r. żołnierze Uderzeniowych Batalionów Kadrowych na kilka godzin opanowały Sztabin. Wydarzenie to zostało dokładnie opisane w literaturze, ja nie będę do tego wracał.
Warty do dodania jest tu fakt, że podczas akcji zabity został jeden Niemiec i jeden wastocznik, współpracujący z Niemcami. Partyzanci zdobyli pokaźną ilość broni i wyposażenia. Zachowały się fotografie pokazujące żołnierzy Uderzenia w zdobytym w Sztabinie umundurowaniu i z niemiecką bronią.
Jakie represje poniósł Sztabin za taką spektakularną niemiecką porażkę.
W odwecie za pomoc udzielaną partyzantom Armii Krajowej, 26 sierpnia 1943 r., żandarmi z Lipska i funkcjonariusze gestapo z Grodna otoczyli wieś Jasionowo i zapędzili wszystkich mieszkańców do zabudowań należących do Franciszka Sztukowskiego. Stamtąd wyprowadzali ich nad krawędź masowego grobu, wykopanego uprzednio przez mieszkańców sąsiednich wsi i zabijali strzałem w tył głowy. Kilkoro dzieci wrzucono do mogiły żywcem.
Ogółem zamordowano 58 osób (13 mężczyzn, 24 kobiety i 21 dzieci). Ocalało siedem osób ukrytych w stodołach i na strychach.
Po egzekucji dokonano grabieży mienia zamordowanych, rozbiórki i dewastacji zabudowań. Zniszczono całkowicie 15 budynków mieszkalnych i 32 gospodarcze.
W 76. rocznicę tych wydarzeń 25 sierpnia 2019 r. o godz. 12.00, przy zbiorowej mogile pomordowanych mieszkańców wsi Jasionowo, odprawiona została uroczysta msza święta celebrowana przez księdza Waldemara Sawickiego, proboszcza parafii p.w. matki Bożej Anielskiej w Lipsku.
Przybyły poczty sztandarowe Szkoły Podstawowej im Anastazji Milewskiej w Lipsku i II Liceum Ogólnokształcącego w Augustowie im. Polonii i Polaków na Świecie. Obecna była Jadwiga z d. Ślużyńska, jedna z trójki
dzieci uratowanych podczas pacyfikacji wsi.
Po uroczystej mszy świętej Burmistrz Lipska – Lech Łępicki podkreślił znaczenie pamięci o ofiarach i podziękował wszystkim, którzy ją kultywują. Na grobie pomordowanych mieszkańców wsi Jasionowo złożone zostały kwiaty. W imieniu augustowskiego Koła Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej i Klubu Historycznego im. Armii Krajowej w Augustowie wiązankę złożyły: Anna Urbanowska, Maria Zambrzycka i Danuta Kaszlej. Wiązankę od władz Powiatu Augustowskiego złożył Zbigniew Kaszlej.
Ważnym elementem obchodów 76. rocznicy pacyfikacji wsi Jasionowo był organizowany przez Towarzystwo Przyjaciół Lipska „V Rajd Rowerowy pamięci zamordowanych przez Niemców mieszkańców Jasionowa”. Wzięło w nim udział ponad 60 osób.
Kolejny raz miejscowa społeczność dała wyraz swej mocnej tożsamości budowanej na szacunku dla ofiary przodków, na refleksji o trudnej przeszłości.
W związku ze zbliżającą się 80-tą rocznicą wybuchu II wojny światowej w imieniu Klubu Historycznego im. Armii Krajowej w Augustowie zgłosiliśmy postulat: POLICZMY STRATY!
Dotyczył on strat najboleśniejszych – osobowych. Poprzez nazwanie z imienia i nazwiska wszystkich znanych ofiar niemieckiej okupacji pragniemy przywrócić je zbiorowej pamięci.
Na naszej internetowej stronie klubowej 27 czerwca 2019 r. opublikowaliśmy pierwszą listę zawierającą 139 nazwisk osób pochodzących z powiatu augustowskiego, które przeszły gehennę niemieckich obozów koncentracyjnych.
Poniżej zamieszczamy opracowaną przez Zbigniewa Kaszleja listę osób związanych z powiatem augustowskim, o których pozyskaliśmy informacje, że uczestniczyli jako żołnierze w kampanii wrześniowej 1939 r., zostali wzięci przez Niemców do niewoli i byli więźniami obozów jenieckich. Może odnajdziecie Państwo na tej liście bliskich, krewnych, znajomych? Prosimy – uzupełnijcie te często szczątkowe informacje.
Prezentujemy 47 nazwisk. Mamy świadomość, że mieszkańców naszej ziemi więzionych w obozach jenieckich było dużo więcej. Lista jest niepełna, konieczne są uzupełnienia, dopiski. Być może znajdują się na niej też osoby błędnie przypisane do tej kategorii – czekamy na sprostowania.
Wykaz nasz zawiera podstawowe, znane nam dane osobowe, (imię i nazwisko, data urodzenia, imiona rodziców, miejsce zamieszkania) oraz szczątkowe dane dotyczące działalności, bądź przetrzymywania w więzieniach i obozach jenieckich. Zapraszamy więc do współpracy przy jego uzupełnianiu.
Serdecznie zapraszamy w piątek 12 lipca oraz w niedzielę 14 lipca 2019 r. do wspólnego wyrażenia w Augustowie naszej pamięci o Ofiarach Obławy Augustowskiej – sowieckiej pacyfikacji z lipca 1945 r. wymierzonej w polskich patriotów, mieszkańców ziemi augustowskiej, sejneńskiej, sokólskiej, suwalskiej oraz terenów dzisiejszej Litwy i Białorusi.
Wolność kocham i rozumiem. Wolności oddać nie umiem …
W Dniu Pamięci Ofiar Obławy Augustowskiej – 12 lipca 2019 r.
o godz. 20 .00 w miejskim amfiteatrze przy jez. Necko na scenie staną przed Państwem legendy polskiego rocka – Chłopcy z Placu Broni i Sztywny Pal Azji. Koncertem pod hasłem ROCK WOLNOŚCI przypomnijmy wartość świętą dla większości Polaków. Kolejne pokolenia decydowały się stawać w obronie wolności i płaciły za to cenę wysoką, czasem najwyższą – tak jak w lipcu 1945 r. Ofiary Obławy Augustowskiej. Czy nadal cenimy wolność? Czy jest wartością, która łączy ponad pokoleniami i podziałami?
Modlitwa, pamięć …
W intencji Ofiar Obławy Augustowskiej i Ich Rodzin pomodlimy się w niedzielnej liturgii 14 lipca o godz. 18.00 w Bazylice Mniejszej Najświętszego Serca Jezusowego w Augustowie. Pamięć wyrazimy też składając kwiaty o godz. 17.45 przed tzw. Domem Turka, gdzie w lipcu 1945 r. więziono zatrzymanych oraz w bazylice pod tablicą upamiętniającą Ofiary Obławy Augustowskiej .
(…)musimy zatem wiedzieć policzyć dokładnie zawołać po imieniu opatrzyć na drogę
Po zakończeniu mszy św., przed godz. 19.00, zachęcamy do udziału w III publicznym odczytaniu nazwisk naszych przodków, zamordowanych przez Sowietów w lipcu 1945 r.: „Przywróćmy Im imiona i twarze”.
Ta, wyrażona pięknie przez Zbigniewa Herberta, idea „zawołania każdego po imieniu” zgromadziła rok temu w bazylice (a dwa lata wstecz – w centrum naszego miasta, na Rynku Zygmunta Augusta), bardzo wielu mieszkańców Augustowa i regionu oraz turystów.
Imiona i nazwiska Ofiar Obławy Augustowskiej odczytywali wtedy członkowie ich rodzin, osoby z pokolenia jeszcze pamiętającego dramatyczny lipiec 1945 r., w tym AK-owcy i również ludzie młodzi, dzieci – bo pamięć trzeba przenieść na następne pokolenia. Na nie spada obowiązek wyjaśnienia zbrodni sprzed 74 lat.
14 lipca br., w 74. rocznicę pacyfikacji, powtórzmy ten nasz augustowski, oddolny „apel pomordowanych”. W Bazylice Mniejszej NSJ każdy będzie mógł podejść do mikrofonu i odczytać nazwiska ofiar największej zbrodni na Polakach po II wojnie światowej.
Koncert w hołdzie Ofiarom Obławy Augustowskiej
Po zakończeniu apelu pamięci, w ramach cieszącego się uznaniem cyklu Camerata Augustoviana, rodzina Bojarczuk zakończy uroczystości koncertem, na który złożą się utwory polskich kompozytorów, muzyka ludowa i pieśni patriotyczne.
Oddajmy wspólnie hołd Ofiarom Obławy Augustowskiej. Zabierzmy ze sobą rodzinę, przyjaciół, znajomych. Niech świadomość konieczności wyjaśnienia zbrodni przejmują młodzi, bo niestety brak podstaw do nadziei, że nastąpi to szybko.
Zapraszam w imieniu wszystkich organizatorów augustowskich rocznicowych obchodów. Są one celowo tak zróżnicowane w formie, by każdy z nas znalazł przestrzeń do refleksji o dramacie z lipca 1945 r.
Ta trauma w rodzinach dotkniętych lipcową obławą wciąż trwa. Odnalezienie dołów śmierci zamordowanych 74 lata temu pozostaje zadaniem do wykonania, by „policzyć dokładnie, zawołać po imieniu, opatrzeć na drogę”.
Danuta Kaszlej
Uczestniczyliśmy w sobotę 6 lipca 2019 r. w Sztabinie, w ostatniej drodze śp. Heleny Kozłowskiej. Mszy świętej pogrzebowej koncelebrowanej przewodniczył ksiądz Krzysztof Bronakowski – proboszcz parafii św. Jakuba Apostoła w Sztabinie.
Na sztabińskim cmentarzu śp. Helenę Kozłowską pożegnali mieszkańcy Sztabina, gminy Sztabin, powiatu augustowskiego, a także współpracownicy „Naszego Sztabińskiego Domu” z całego kraju.
3 lipca 2019 r. w Sztabinie zginęła w wypadku drogowym Helena Kozłowska, Redaktor Naczelna „Naszego Sztabińskiego Domu”.
Mieliśmy ten zaszczyt i honor wielokrotnie gościć śp. Helenę Kozłowską podczas różnych przedsięwzięć Klubu Historycznego, zawsze była dobrym duchem naszych sztabińskich kontaktów.
Są jednak ludzie niezastąpieni…
Niech odpoczywa w Panu.
Uroczystości pogrzebowe rozpoczną się mszą św. w sztabińskim kościele w sobotę, 6 lipca br., o godzinie 10.30.
Składamy wyrazy współczucia rodzinie.
Helena Kozłowska urodziła się 23.05.1941 r. w Kamiennej Starej. Była absolwentką Liceum Pedagogicznego w Augustowie, nauczycielką języka polskiego w Szkole Podstawowej w Jaziewie, a następnie w Sztabinie, dokąd sprowadziła się wraz z mężem w końcówce lat osiemdziesiątych XX wieku. Była też harcerką, pod opieką której pracowały liczne harcerskie zastępy.
Z chwilą przejścia na emeryturę poprzez swoją pracę i działalność popularyzatorską Pani Helena Kozłowska włożyła ogromny wkład w szerzenie wiedzy historycznej dotyczącej Augustowszczyzny, rozwój edukacji patriotycznej młodzieży sztabińskiej i integrację całego środowiska gminy.
Bardzo ważna była działalność społeczna Pani Heleny. Kilka kadencji była przewodniczącą Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, członkiem zarządu stowarzyszenia Klub Abstynenta „Biebrza” w Sztabinie. Współorganizowała wiele uroczystości i imprez integrujących lokalną społeczność.
Współtworzyła „Nasz Sztabiński Dom”. Z chwilą śmierci Romana Gębicza została jego Redaktor Naczelną. Dzięki wielkiemu zaangażowaniu zgromadziła wokół miesięcznika szerokie grono współpracowników. Efektem tej współpracy jest bardzo wysoki poziom pisma, które dzięki pracy Heleny Kozłowskiej stało się wizytówką Gminy Sztabin. Na łamach „Naszego Sztabińskiego Domu” publikowane są artykuły z dziejów ziemi sztabińskiej, a także powiatu augustowskiego. Właściwie prowadzona polityka wydawnicza doprowadziła do tego, że w piśmie publikowane są teksty źródłowe, opracowania historyczne oraz artykuły publicystyczne dotyczące regionu. Na łamach „Naszego Sztabińskiego Domu” gości wiele artykułów o Obławie Augustowskiej z lipca 1945 r., o podziemiu niepodległościowym na ziemi sztabińskiej, o pierwszych powojennych latach. Mocną stroną pisma są wspomnienia i zamieszczane fragmenty pamiętników pisanych przez osoby pochodzące ze Sztabina i okolic.
W ramach Klubu Historycznego im. Armii Krajowej w Augustowie współpracowaliśmy z Panią Heleną Kozłowską przy realizacji wielu zamierzeń. Wspierała działalność klubową ukierunkowaną na rzecz upowszechniania pamięci.
Propagowała na łamach „Naszego Sztabińskiego Domu” kolejne edycje konkursu „Historia utrwalona na starej fotografii”, realizację projektów, m.in. „Zachowajmy miejsca pamięci dla potomności – nie niszczmy ich!”, który w ramach rządowego programu ograniczania przestępczości i aspołecznych zachowań „Razem bezpieczniej”, realizowaliśmy w latach 2011-2012 na terenie gminy Sztabin. Świetnie rozumiała znaczenie nabycia przez młodych ludzi szacunku dla tradycji, troski o obiekty zabytkowe, dbanie o te miejsca i niedopuszczenie do ich dewastacji.
Będzie nam brakowało Pani Heleny Kozłowskiej. Pozostały wspomnienia, fotografie oraz całe roczniki miesięcznika „Nasz Sztabiński Dom”, będącego kopalnią wiedzy o dziejach Sztabina i okolic. Roczniki „NSzD” pozostaną także pomnikiem ziemskiej pracy śp. Heleny Kozłowskiej.
10 czerwca 2019 r. 14 Suwalski Dywizjon Artylerii Przeciwpancernej im. Marszałka Józefa Piłsudskiego obchodził Dzień Podoficera.
Budujące jest to, że podoficerowie zdecydowali się spędzić ten dzień na aktywnym poznawaniu historii, chcąc poznać losy ludzi, którzy walczyli na naszej ziemi o wolną Polskę.
Mieliśmy przyjemność przedstawić im dzieje zbrojnego, antykomunistycznego podziemia na Augustowszczyźnie i Suwalszczyźnie w latach 1944-1954.
Rozpoczęliśmy od krótkiego wykładu w II Liceum Ogólnokształcącym w Augustowie im. Polonii i Polaków na Świecie. Poprzez multimedia zaprezentowaliśmy mapy i przede wszystkim zdjęcia żołnierzy Armii Krajowej, Armii Krajowej Obywateli, Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” oraz ostatnich „Żołnierzy Wyklętych” walczących na naszej ziemi do 1954 r.
Dodajmy, że w szkole, która jest siedzibą Klubu Historycznego im. Armii Krajowej w Augustowie i przywykła do prowadzonych z rozmachem, niestereotypowych działań, pojawienie się ponad 30. umundurowanych osób wywołało spore wrażenie. To dobrze, że licealiści mogli zobaczyć zainteresowanie podoficerów z suwalskiego 14 Dywizjonu historię lokalną. My zaś pokazaliśmy losy ludzi, którzy ucząc się lub nauczając w tym budynku szkolnym przed wojną, podjęli po 1939 r. walkę z okupantem sowieckim i niemieckim.
Następnie podoficerowie odwiedzili miejsca pamięci poświęcone żołnierzom AK – AKO – WiN i Ofiarom Obławy Augustowskiej w Augustowie, Studzienicznej, Płaskiej i Mikaszówce. Przewodnikiem był Zbigniew Kaszlej, który opowiedział o wydarzeniach tam rozgrywających się.
Objazd historyczny zakończyli zapalając światła pamięci przy krzyżu, usytuowanym nad jeziorem Brożane. Upamiętnia on dramatyczną walkę stoczoną w czasie Obławy Augustowskiej, w dniu 15 lipca 1945 r., przez oddział Armii Krajowej Obywateli sierż. Władysława Stefanowskiego, ps. „Grom” z przeważającymi wojskami sowieckimi.
Dziękujemy za wspólne przywołanie patriotów, którzy dobrze zasłużyli się Ojczyźnie i życzmy sobie ich naśladowania.
Danuta i Zbigniew Kaszlejowie
O wydarzeniu możesz przeczytać też tutaj:
https://14dappanc.wp.mil.pl/pl/articleswazne-4/2019-06-106-dzien-podoficera/
fot. 14 Suwalski Dywizjon Artylerii Przeciwpancernej im Marszałka Józefa Piłsudskiego
W leśnych ostępach Puszczy Augustowskiej 3 czerwca 2019 r. miała miejsce uroczystość odsłonięcia pomnika leśnika, ppor. Juliana Wierzbickiego, ps. „Roman“ – dowódcy oddziału partyzanckiego Obwodu Suwałki Armii Krajowej. Organizatorami uroczystości byli: Nadleśnictwo Szczebra, Gmina Nowinka i Stowarzyszenie Poszukiwań Miejsc Walk i Martyrologii oraz Mogił Wojennych „Leśni”.
W uroczystości wzięła udział Julia Pawlukiewicz, siostra Juliana Wierzbickiego wraz z rodziną a także Anna Urbanowska ps. „Lalka”, żołnierz Armii Krajowej, łączniczka, członek oddziału „Romana”. Na uroczystość przybyły poczty sztandarowe: 14 Suwalskiego Dywizjonu Artylerii Przeciwpancernej im. Józefa Piłsudskiego, 1 Batalionu Zmechanizowanego im. 3 Pułku Szwoleżerów Mazowieckich, augustowskiego Koła Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej i Szkoły Podstawowej w Nowince im. Powstańców Styczniowych. Żołnierze 1 Batalionu Szwoleżerów Mazowieckich wchodzącego w skład 15 Giżyckiej Brygady Zmechanizowanej im Zawiszy Czarnego przejęli tradycje 3 Pułku Szwoleżerów Mazowieckich Armii Krajowej, pod którego sztandarami walczył oddział Juliana Wierzbickiego. W uroczystościach uczestniczyli: Mieczysław Załuska – ksiądz proboszcz parafii p.w. Józefa Oblubieńca w Szczepkach, Jarosław Gosk – ksiądz proboszcz Parafii pw. Matki Boskiej Anielskiej w Monkiniach, Arkadiusz Pietuszewski – ksiądz proboszcz Parafii p.w. Matki Bożej Szkaplerznej w Studzienicznej. Przybył Jarosław Zieliński – poseł na Sejm RP, wiceminister Spraw Wewnętrznych i Administracji, Jarosław Szlaszyński – Starosta Augustowski, Dariusz Szkiłądź – Wicestarosta, Lech Łępicki – Burmistrz Lipska, Teresa Strękowska – Wójt gminy Nowinka, Radosław Wawiórko – Wójt gminy Bargłów Kościelny, Jarosław Karp – Wójt gminy Sztabin, Wiesław Gołaszewski — Wójt gminy Płaska. Obecny był gen. bryg. Norbert Iwanowski – dowódca 15 Giżyckiej Brygady Zmechanizowanej im. Zawiszy Czarnego, wraz z ppłk. Wojciechem Kurzawą – dowódcą i żołnierzami 1 Batalionu Zmechanizowanego, ppłk Krzysztof Świderski – dowódca 14 Suwalskiego Dywizjonu Artylerii Przeciwpancernej im. Józefa Piłsudskiego, ppłk Jarosław Kowalewski – Komendant Wojskowej Komendy Uzupełnień w Suwałkach. Przybyli Komendanci Powiatowi Policji w Augustowie, Suwałkach i Sejnach, Komendant Powiatowy Państwowej Straży Pożarnej w Augustowie, dyrektor Aresztu Śledczego w Suwałkach, przedstawiciele placówek Straży Granicznej w Augustowie, Płaskiej i Lipsku, leśnicy z Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Białymstoku i Nadleśniczowie Nadleśnictw mających swoje siedziby na terenie Puszczy Augustowskiej. Przybyli członkowie augustowskiego koła ŚZŻAK z prezesem Zbigniewem Kaszlejem, obecna była Danuta Kaszlej – Prezes Klubu Historycznego im. Armii Krajowej w Augustowie. byli harcerze oraz społeczność szkoły Podstawowej im. Powstańców Styczniowych w Nowince.
Pomnik poświęcony ppor. Julianowi Wierzbickiemu ps. „Roman” powstał dzięki staraniom Stowarzyszenia Poszukiwań Miejsc Walk i Martyrologii oraz Mogił Wojennych „Leśni”. Postawiony został w pobliżu miejsca, gdzie w sierpniu 1944 r. zginął „Roman”. Miejsce, gdzie usadowiony jest pomnik, uzupełnia dziewięciometrowy krzyż oraz tablica informacyjna przybliżająca postać Juliana Wierzbickiego i historię tego miejsca.
Uroczystość rozpoczęło powitanie gości przez Wojciecha Stankiewicza Nadleśniczego Nadleśnictwa Szczebra. Poświęcenia pomnika dokonał proboszcz Parafii Szczepki Mieczysław Załuska w asyście księdza Jarosława Goska i księdza Arkadiusza Pietuszewskiego. Odsłonięcia pomnika dokonali: Jarosław Zieliński, Julia Pawlukiewicz, Anna Urbanowska, gen. bryg. Norbert Iwanowski i Wojciech Stankiewicz.
Postać Juliana Wierzbickiego ps. „Roman” przybliżył zebranym Tomasz Kiełczewski – Prezes Stowarzyszenia Poszukiwań Miejsc Walk i Martyrologii oraz Mogił Wojennych „Leśni” a zarazem Kierownik Muzeum Ziemi Augustowskiej. Następnie przemówienie wygłosił Jarosław Zieliński – poseł na Sejm RP, Wiceminister Spraw Wewnętrznych i Administracji. Za udział w uroczystości podziękowała zebranym Wójt gminy Nowinka.
Następnym punktem uroczystości było złożenie wiązanek kwiatów i zapalenie zniczy pod pomnikiem Juliana Wierzbickiego. Uroczystości odsłonięcia pomnika „Romana” zakończyło wspólne pamiątkowe zdjęcie.
Wystrzał armatni rozpoczął bieg „Romana”, w którym udział wzięła społeczność Szkoły Podstawowej im. Powstańców Styczniowych w Nowince. Rozgrywany w różnych kategoriach wiekowych, wytyczony po leśnych puszczańskich ostępach dostarczył wielu emocji. Po dekoracji zwycięzców biegu „Romana” wszyscy uczestnicy otrzymali pamiątkowe dyplomy i „drewniane” medale.
Wspólna grochówka zakończyła tą ważną dla gminy Nowinka i Powiatu Augustowskiego patriotyczną uroczystość.
Tekst i fot: Zbigniew Kaszlej
O wcześniejszych pracach:
http://akklub.pl/aktualnosci/obozy-partyzanckie-oddzialu-juliana-wierzbickiego-romana
Nagrobki żołnierzy z I wojny światowej, osób pochodzących z parafii w Bargłowie Kościelnym zmarłych na Syberii, Sybiraków, ofiar niemieckich represji, uczestników walk o niepodległość Ojczyzny, żołnierzy Armii Krajowej.
fot. Zbigniew Kaszlej