Lokalizacja dołów śmierci osób zatrzymanych w Obławie Augustowskiej, a pochodzących z terenu Sejn i okolic a także z Powiatu Augustowskiego jest z dużą dozą prawdopodobieństwa znana. Okolice leśniczówki Giedź, znajdujące się w pasie granicznym po stronie białoruskiej, ponad wszelką wątpliwość są miejscem, gdzie zakopane są Ofiary Obławy. Należy postawić pytanie: czy wszystkie? Czy osoby zatrzymane w Suwałkach były wiezione wiele kilometrów do leśniczówki Giedź, czy ich doły śmierci znajdują się w innym miejscu, np. gdzieś bliżej Suwałk. Publikacja Obława Augustowska lipiec 1945 r. Wybór źródeł (wydana przez Oddział IPN w Białymstoku w 2010 r.) problem ten przybliża. Zamieszcza protokoły przesłuchań Jana Kwiatkowskiego – w 1945 r. funkcjonariusza PUBP w Suwałkach, który przesłuchiwany w 1954 i 1956 r. zeznaje w sprawie osób zatrzymanych w Obławie Augustowskiej.
Poszukując tropów mieszkańców Augustowszczyzny osadzonych przez Niemców w obozach koncentracyjnych przeprowadziliśmy kwerendę monografii wsi i gmin Powiatu Augustowskiego. Poniżej prezentujemy efekt poszukiwań a także uaktualniony wykaz osób będących więźniami obozów koncentracyjnych.
Osoby osadzone w obozach koncentracyjnych wg: Sturgulewski Krzysztof, Żarnowo przez wieki, Białystok 2013. Nazwiska uzupełnione m.in. o dane pochodzące z portalu www.straty.pl:
W świadomości historycznej Augustowa i powiatu nie funkcjonuje przeprowadzona przez Niemców 1 lipca 1944 r. „obława” we wsi Rutki Stare i Rutki Nowe. Aresztowano wtedy mężczyzn, a także starszych chłopców. Po przesłuchaniach, które miały miejsce w Johannesburgu (Pisz) niektórzy wrócili. Zatrzymanych wywieziono do obozów koncentracyjnych, bądź na roboty przymusowe, skąd wrócili nieliczni.
Obchody rozpoczęły się 8 września 2019 r. zbiórką uczestników przy Kościele p.w. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Rajgrodzie, skąd miał miejsce przemarsz na Górę Zamkową. Sprawowana tam była msza święta koncelebrowana, przewodniczył jej biskup Jerzy Mazur, miała ona wyjątkowy charakter, gdyż właśnie tej niedzieli odbywały się w Rajgrodzie Dożynki Diecezji Ełckiej połączone z obchodami 500-lecia Parafii p.w. Narodzenia NMP w Rajgrodzie.
1 września 1939 r., wojska niemieckie bez wypowiedzenia wojny przekroczyły o świcie na całej niemal długości granice Rzeczypospolitej, rozpoczynając tym samym pierwszą kampanię II wojny światowej. W 80. rocznicę tych wydarzeń w Augustowie, w samo południe, wybrzmiały syreny alarmowe dla upamiętnienia tych wydarzeń. Pod pomnikami „Tym, którzy oddali swe życie za wolną i sprawiedliwą ojczyznę” i „Nigdy więcej wojny” wiązanki kwiatów złożyły władze miasta Augustowa i Powiatu Augustowskiego, a w imieniu Klubu Historycznego im. Armii Krajowej w Augustowie Prezes Danuta Kaszlej.
W Sztabinie na skrzyżowaniu ruchliwej trasy Augustów – Białystok i Sztabin – Krasnybór usytuowany jest pomnik, którego tablica zawiera następującą treść:
Żołnierzom VIII Uderzeniowego Batalionu Kadrowego /U.B.K./ ARMII KRAJOWEJ Którzy w dniu 1 maja 1943r działając w akcji odwetowej przy całkowitym zaskoczeniu wroga – odebrali Sztabin z rąk niemieckich i utrzymali go bez strat własnych przez 6h. A w domu tym – ówczesnej siedzibie żandarmerii hitlerowskiej wymierzyli sprawiedliwą karę katom i prześladowcom ludności polskiej. Przekazują swoją wdzięczną pamięć – mieszkańcy Sztabina i Ziemi Sztabińskiej.
Rzeczywiście, 1 maja 1943 r. żołnierze Uderzeniowych Batalionów Kadrowych na kilka godzin opanowały Sztabin. Wydarzenie to zostało dokładnie opisane w literaturze, ja nie będę do tego wracał.
Warty do dodania jest tu fakt, że podczas akcji zabity został jeden Niemiec i jeden wastocznik, współpracujący z Niemcami. Partyzanci zdobyli pokaźną ilość broni i wyposażenia. Zachowały się fotografie pokazujące żołnierzy Uderzenia w zdobytym w Sztabinie umundurowaniu i z niemiecką bronią.
Jakie represje poniósł Sztabin za taką spektakularną niemiecką porażkę.
W odwecie za pomoc udzielaną partyzantom Armii Krajowej, 26 sierpnia 1943 r., żandarmi z Lipska i funkcjonariusze gestapo z Grodna otoczyli wieś Jasionowo i zapędzili wszystkich mieszkańców do zabudowań należących do Franciszka Sztukowskiego. Stamtąd wyprowadzali ich nad krawędź masowego grobu, wykopanego uprzednio przez mieszkańców sąsiednich wsi i zabijali strzałem w tył głowy. Kilkoro dzieci wrzucono do mogiły żywcem. Ogółem zamordowano 58 osób (13 mężczyzn, 24 kobiety i 21 dzieci). Ocalało siedem osób ukrytych w stodołach i na strychach. Po egzekucji dokonano grabieży mienia zamordowanych, rozbiórki i dewastacji zabudowań. Zniszczono całkowicie 15 budynków mieszkalnych i 32 gospodarcze.
W 76. rocznicę tych wydarzeń 25 sierpnia 2019 r. o godz. 12.00, przy zbiorowej mogile pomordowanych mieszkańców wsi Jasionowo, odprawiona została uroczysta msza święta celebrowana przez księdza Waldemara Sawickiego, proboszcza parafii p.w. matki Bożej Anielskiej w Lipsku. Przybyły poczty sztandarowe Szkoły Podstawowej im Anastazji Milewskiej w Lipsku i II Liceum Ogólnokształcącego w Augustowie im. Polonii i Polaków na Świecie. Obecna była Jadwiga z d. Ślużyńska, jedna z trójki dzieci uratowanych podczas pacyfikacji wsi. Po uroczystej mszy świętej Burmistrz Lipska –Lech Łępicki podkreślił znaczenie pamięci o ofiarach i podziękował wszystkim, którzy ją kultywują. Na grobie pomordowanych mieszkańców wsi Jasionowo złożone zostały kwiaty. W imieniu augustowskiego Koła Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej i Klubu Historycznego im. Armii Krajowej w Augustowie wiązankę złożyły: Anna Urbanowska, Maria Zambrzycka i Danuta Kaszlej. Wiązankę od władz Powiatu Augustowskiego złożył Zbigniew Kaszlej.
Ważnym elementem obchodów 76. rocznicy pacyfikacji wsi Jasionowo był organizowany przez Towarzystwo Przyjaciół Lipska „V Rajd Rowerowy pamięci zamordowanych przez Niemców mieszkańców Jasionowa”. Wzięło w nim udział ponad 60 osób. Kolejny raz miejscowa społeczność dała wyraz swej mocnej tożsamości budowanej na szacunku dla ofiary przodków, na refleksji o trudnej przeszłości.
W związku ze zbliżającą się 80-tą rocznicą wybuchu II wojny światowej w imieniu Klubu Historycznego im. Armii Krajowej w Augustowie zgłosiliśmy postulat: POLICZMY STRATY! Dotyczył on strat najboleśniejszych – osobowych. Poprzez nazwanie z imienia i nazwiska wszystkich znanych ofiar niemieckiej okupacji pragniemy przywrócić je zbiorowej pamięci. Na naszej internetowej stronie klubowej 27 czerwca 2019 r. opublikowaliśmy pierwszą listę zawierającą 139 nazwisk osób pochodzących z powiatu augustowskiego, które przeszły gehennę niemieckich obozów koncentracyjnych. Poniżej zamieszczamy opracowaną przez Zbigniewa Kaszleja listę osób związanych z powiatem augustowskim, o których pozyskaliśmy informacje, że uczestniczyli jako żołnierze w kampanii wrześniowej 1939 r., zostali wzięci przez Niemców do niewoli i byli więźniami obozów jenieckich. Może odnajdziecie Państwo na tej liście bliskich, krewnych, znajomych? Prosimy – uzupełnijcie te często szczątkowe informacje.
Prezentujemy 47 nazwisk. Mamy świadomość, że mieszkańców naszej ziemi więzionych w obozach jenieckich było dużo więcej. Lista jest niepełna, konieczne są uzupełnienia, dopiski. Być może znajdują się na niej też osoby błędnie przypisane do tej kategorii – czekamy na sprostowania. Wykaz nasz zawiera podstawowe, znane nam dane osobowe, (imię i nazwisko, data urodzenia, imiona rodziców, miejsce zamieszkania) oraz szczątkowe dane dotyczące działalności, bądź przetrzymywania w więzieniach i obozach jenieckich. Zapraszamy więc do współpracy przy jego uzupełnianiu.
Serdecznie zapraszamy w piątek 12 lipca oraz w niedzielę 14 lipca 2019 r. do wspólnego wyrażenia w Augustowie naszej pamięci o Ofiarach Obławy Augustowskiej – sowieckiej pacyfikacji z lipca 1945 r. wymierzonej w polskich patriotów, mieszkańców ziemi augustowskiej, sejneńskiej, sokólskiej, suwalskiej oraz terenów dzisiejszej Litwy i Białorusi.
Wolność kocham i rozumiem. Wolności oddać nie umiem …
W Dniu Pamięci Ofiar Obławy Augustowskiej – 12 lipca 2019 r. o godz. 20 .00 w miejskim amfiteatrze przy jez. Necko na scenie staną przed Państwem legendy polskiego rocka – Chłopcy z Placu Broni i Sztywny Pal Azji. Koncertem pod hasłem ROCK WOLNOŚCI przypomnijmy wartość świętą dla większości Polaków. Kolejne pokolenia decydowały się stawać w obronie wolności i płaciły za to cenę wysoką, czasem najwyższą – tak jak w lipcu 1945 r. Ofiary Obławy Augustowskiej. Czy nadal cenimy wolność? Czy jest wartością, która łączy ponad pokoleniami i podziałami?
Modlitwa, pamięć …
W intencji Ofiar Obławy Augustowskiej i Ich Rodzin pomodlimy się w niedzielnej liturgii 14 lipca o godz. 18.00 w Bazylice Mniejszej Najświętszego Serca Jezusowego w Augustowie. Pamięć wyrazimy też składając kwiaty o godz. 17.45 przed tzw. Domem Turka, gdzie w lipcu 1945 r. więziono zatrzymanych oraz w bazylice pod tablicą upamiętniającą Ofiary Obławy Augustowskiej .
(…)musimy zatem wiedzieć policzyć dokładnie zawołać po imieniu opatrzyć na drogę
Po zakończeniu mszy św., przed godz. 19.00, zachęcamy do udziału w III publicznym odczytaniu nazwisk naszych przodków, zamordowanych przez Sowietów w lipcu 1945 r.: „Przywróćmy Im imiona i twarze”. Ta, wyrażona pięknie przez Zbigniewa Herberta, idea „zawołania każdego po imieniu” zgromadziła rok temu w bazylice (a dwa lata wstecz – w centrum naszego miasta, na Rynku Zygmunta Augusta), bardzo wielu mieszkańców Augustowa i regionu oraz turystów. Imiona i nazwiska Ofiar Obławy Augustowskiej odczytywali wtedy członkowie ich rodzin, osoby z pokolenia jeszcze pamiętającego dramatyczny lipiec 1945 r., w tym AK-owcy i również ludzie młodzi, dzieci – bo pamięć trzeba przenieść na następne pokolenia. Na nie spada obowiązek wyjaśnienia zbrodni sprzed 74 lat.
14 lipca br., w 74. rocznicę pacyfikacji, powtórzmy ten nasz augustowski, oddolny „apel pomordowanych”. W Bazylice Mniejszej NSJ każdy będzie mógł podejść do mikrofonu i odczytać nazwiska ofiar największej zbrodni na Polakach po II wojnie światowej.
Koncert w hołdzie Ofiarom Obławy Augustowskiej
Po zakończeniu apelu pamięci, w ramach cieszącego się uznaniem cyklu Camerata Augustoviana, rodzina Bojarczuk zakończy uroczystości koncertem, na który złożą się utwory polskich kompozytorów, muzyka ludowa i pieśni patriotyczne.
Oddajmy wspólnie hołd Ofiarom Obławy Augustowskiej. Zabierzmy ze sobą rodzinę, przyjaciół, znajomych. Niech świadomość konieczności wyjaśnienia zbrodni przejmują młodzi, bo niestety brak podstaw do nadziei, że nastąpi to szybko. Zapraszam w imieniu wszystkich organizatorów augustowskich rocznicowych obchodów. Są one celowo tak zróżnicowane w formie, by każdy z nas znalazł przestrzeń do refleksji o dramacie z lipca 1945 r. Ta trauma w rodzinach dotkniętych lipcową obławą wciąż trwa. Odnalezienie dołów śmierci zamordowanych 74 lata temu pozostaje zadaniem do wykonania, by „policzyć dokładnie, zawołać po imieniu, opatrzeć na drogę”. Danuta Kaszlej
Uczestniczyliśmy w sobotę 6 lipca 2019 r. w Sztabinie, w ostatniej drodze śp. Heleny Kozłowskiej. Mszy świętej pogrzebowej koncelebrowanej przewodniczył ksiądz Krzysztof Bronakowski – proboszcz parafii św. Jakuba Apostoła w Sztabinie. Na sztabińskim cmentarzu śp. Helenę Kozłowską pożegnali mieszkańcy Sztabina, gminy Sztabin, powiatu augustowskiego, a także współpracownicy „Naszego Sztabińskiego Domu” z całego kraju.
