Dzień Pamięci Ofiar Obławy Augustowskiej z lipca 1945 r. (część 2):
obchody w Augustowie, 12 lipca 2021 r.
Prezentujemy fotoreportaż Wojciecha Kaszleja zawierający chronologicznie zestawione zdjęcia z popołudniowej części augustowskich uroczystości w hołdzie Ofiarom Obławy Augustowskiej.
Fotografie z oficjalnego otwarcia obchodów na Rynku Zygmunta Augusta oraz z gry „Śladami Obławy Augustowskiej” zamieściliśmy we wcześniejszym wpisie:
http://akklub.pl/aktualnosci/fotoreportaz-z-obchodow-dnia-pamieci-ofiar-oblawy-augustowskiej-augustow-12-07-2021-r-cz-1/
Wydarzenia
Dzień Pamięci Ofiar Obławy Augustowskiej – Augustów, 12.07.2021 r. w obiektywie Wojciecha Kaszleja.
Zapraszamy do obejrzenia fotografii – byłaś, byłeś – znajdź się na zdjęciu!
Nie było Cię – obejrzyj, jak oddaliśmy hołd Ofiarom Obławy Augustowskiej.
Fotoreportaż zawiera chronologicznie ułożone zdjęcia z pierwszej części augustowskich obchodów Dnia Pamięci Ofiar Obławy Augustowskiej – cdn.
Przed oficjalnym otwarciem
Przestrzeń w centrum miasta zagospodarowała wystawa plenerowa IPN prezentująca elementarną wiedzę o sowieckiej zbrodni na Polakach sprzed 76 lat oraz stoiska z publikacjami, grami historycznymi i gadżetami promocyjnymi.
O takie uatrakcyjnienie obchodów i prezentację swej działalności zadbały następujące instytucje i stowarzyszenia: Instytut Pamięci Narodowej, Instytut Pileckiego, Federacja Patriotyczna, Klub Historyczny im. Armii Krajowej w Augustowie.
Uroczyste otwarcie obchodów oraz gra mobilna „Śladami Obławy Augustowskiej”
Uroczystości rozpoczęliśmy śpiewająco dzięki Augustowskiemu Teatrowi Piosenki.
Po wprowadzeniu historycznym glos zabrali goście, następnie gospodarze terenu.
Część oficjalną zakończyliśmy zaproszeniem na start uczestników gry terenowej „Śladami Obławy Augustowskiej”.
Celem gry było poznanie miejsc w Augustowie, które są związane z pacyfikacją z lipca 1945 r.
Drużyny docierały do nich prowadzone przez aplikację mobilną i w każdym miejscu czekały niespodzianki, mini-rekonstrukcje, materiały filmowe, interaktywne zadania, strzelnica, opatrywanie ran.
Wierzymy, że młodzież, dzięki grze, popatrzy na znane im miejsca w Augustowie inaczej, że będą umieli je powiązać z wiedzą o dramacie z lipca 1945 r., który tu rozgrywał się.
Działo się – zobaczcie sami! Wystarczy kliknąć na pierwsze zdjęcie i dać się prowadzić strzałkami 🙂
Ciąg dalszy relacji nastąpi…
Danuta Kaszlej
76. rocznica Obławy Augustowskiej – 12 lipca 2021 r. – będzie miała w Augustowie wyjątkowy charakter. Instytut Pileckiego zakupił tzw. Dom Turka – augustowską siedzibę NKWD i PUBP, co daje nareszcie nadzieję na godne upamiętnienie Ofiar Obławy Augustowskiej.
Przyjdź, by upomnieć się o Ofiary największej sowieckiej zbrodni na Polakach po II wojnie światowej.
Więcej informacji o pacyfikacji z lipca 1945 r., wymierzonej w polskich patriotów – mieszkańców ziemi augustowskiej, sejneńskiej, sokólskiej, suwalskiej oraz terenów dzisiejszej Litwy i Białorusi znajdziesz tutaj:
Danuta Kaszlej, Zbigniew Kaszlej, Obława Augustowska. Pamiętam.
W poniedziałek, 12 lipca 2021 r., w Dniu Pamięci Ofiar Obławy Augustowskiej – w 76. rocznicę sowieckiej zbrodni – zapraszamy do wspólnego wyrażenia w Augustowie naszej pamięci o zamordowanych i poległych.
Uroczyste otwarcie obchodów Dnia Pamięci Ofiar Obławy Augustowskiej.
12 lipca br., w samo południe – o godz. 12.00, zapraszamy serdecznie na Rynek Zygmunta Augusta.
Każdy znajdzie tam coś interesującego. Na rynku, w centrum Augustowa, rozlokują stoiska z grami, pamiątkowymi gadżetami oraz z publikacjami: Instytut Pamięci Narodowej, Instytut Pileckiego, Federacja Patriotyczna, Klub Historyczny im. Armii Krajowej w Augustowie.
Wiele osób będzie starało się, by uatrakcyjnić obchody – przyjdź i sprawdź.
Oficjalne otwarcie uroczystości, z akcentem muzycznym przygotowanym przez Augustowskie Placówki Kultury, uatrakcyjni wystawa plenerowa poświęcona Obławie Augustowskiej autorstwa Oddziału IPN w Białymstoku.
Na telebimie obejrzeć będzie można materiały filmowe o Obławie Augustowskiej. Zapraszamy też na poszukiwanie w Augustowie miejsc związanych z sowiecką zbrodnią dokonaną na naszych przodkach.
Gra z aplikacją mobilną „Śladami Obławy Augustowskiej”
Tego jeszcze nie było!
Ze smartfonem w dłoni i darmową aplikacją mobilną na nim, zgłoszone drużyny będą odkrywać rzeczywistość sprzed 76. lat.
Rozpoczynając grę na Rynku Zygmunta Augusta, jej uczestnicy przejdą przez kilka punktów związanych z lipcową obławą.
Będą zagadki i wiele ciekawych, zróżnicowanych zadań, między innymi z elementami rekonstrukcji historycznych, sprawdzeniem swej celności na strzelnicy – pod czujnym okiem instruktorów z Hufca Augustów ZHP – będzie się działo!
A po powrocie na rynek wszyscy odbiorą upominki i nagrody.
Organizatorem gry jest Klub Historyczny im. Armii Krajowej w Augustowie, współorganizatorami: Oddział IPN w Białymstoku, ZHP Hufiec Augustów.
Danuta Kaszlej opracowała scenariusz na bazie różnorodnych źródeł, w tym nagrań video i opracowań autorstwa Danuty i Zbigniewa Kaszlejów. Scenariusz został przedyskutowany w gronie współorganizatorów i tak powstała trasa „Śladami Obławy Augustowskiej”, którą zamierzamy powtarzać i rozwijać w kolejnych latach.
Dzięki uprzejmości Dyrektora Oddziału IPN w Białymstoku, zaangażowaniu Naczelnik
i pracowników OBEP w Białymstoku, wykorzystamy w naszej grze miejskiej aplikację mobilną Action Track.
Modlitwa, pamięć …
W intencji Ofiar Obławy Augustowskiej i Ich Rodzin pomodlimy się w 12 lipca o godz. 18.00 w Bazylice Mniejszej Najświętszego Serca Jezusowego w Augustowie.
Pamięć wyrazimy też składając kwiaty o godz. 17.30 przed tzw. Domem Turka, gdzie w lipcu 1945 r. więziono zatrzymanych oraz w bazylice pod tablicą upamiętniającą Ofiary Obławy Augustowskiej .
(…) musimy zatem wiedzieć policzyć dokładnie zawołać po imieniu opatrzyć na drogę
Po zakończeniu mszy św., o godz. 19.00, zachęcamy do udziału w V publicznym odczytaniu nazwisk naszych przodków, zamordowanych przez Sowietów w lipcu 1945 r.: Przywróćmy Im imiona i twarze.
Ta idea zawołania każdego po imieniu, jak wyraził to Zbigniew Herbert, zgromadziła – cztery lata temu w centrum naszego miasta, na Rynku Zygmunta Augusta, a w ostatnich trzech latach w bazylice – bardzo wielu mieszkańców Augustowa i regionu oraz turystów.
Imiona i nazwiska Ofiar Obławy Augustowskiej odczytywali wtedy członkowie ich rodzin, osoby z pokolenia jeszcze pamiętającego dramatyczny lipiec 1945 r. Byli wśród nich AK-owcy, ale i również ludzie młodzi, harcerze, dzieci – bo pamięć trzeba przenieść na następne pokolenia. Na nie spada obowiązek wyjaśnienia zbrodni sprzed 76 lat.
12 lipca br., w 76. rocznicę pacyfikacji, powtórzmy na Rynku Zygmunta Augusta ten nasz augustowski, oddolny apel pomordowanych i poległych w Obławie Augustowskiej.
Wyczytamy nazwiska i wyświetlimy te zdjęcia Ofiar, które posiadamy w zbiorach.
Każdy będzie mógł podejść do mikrofonu i odczytać z przygotowanej listy nazwiska ofiar. Znamieniem tego roku jest prośba o zachowanie bezpieczeństwa uczestników: pamiętajcie Państwo o obowiązujących rygorach sanitarnych.
Koncert w hołdzie Ofiarom Obławy Augustowskiej
Po zakończeniu apelu pamięci, w ramach cieszącego się uznaniem cyklu Camerata Augustoviana, wykładowcy i uczestnicy IX Warsztatów Wiolonczelowych zapraszają na koncert wiolonczelowy.
Niesamowite występy wiolonczelistów stały się już piękną tradycją augustowskich obchodów rocznicy Obławy Augustowskiej – sowieckiej zbrodni, według prawa, nie ulegającej przedawnieniu.
Oddajmy wspólnie hołd Ofiarom Obławy Augustowskiej.
Zabierzmy ze sobą rodzinę, przyjaciół, znajomych.
Niech świadomość konieczności wyjaśnienia zbrodni przejmują młodzi. Jest to bardzo ważne ponieważ nie mamy nadziei, że nastąpi szybko.
Trauma rodzin dotkniętych lipcową obławą wciąż trwa i zobowiązuje nas do upominanie się o poznanie losu Ich bliskich.
Odnalezienie dołów śmierci, zamordowanych 76 lat temu, pozostaje zadaniem koniecznym do wykonania, bo – jak napominał Z. Herbert:
” jesteśmy mimo wszystko stróżami naszych braci
(…) musimy zatem wiedzieć
policzyć dokładnie
zawołać po imieniu
opatrzyć na drogę”.
Masowa zbrodnia ma indywidualne twarze, więc Przywróćmy Im twarze i imiona! Gdzie?
Na Rynku Zygmunta Augusta w Augustowie.
Kiedy?
12 lipca 2021 r., o godzinie 19.00.
Będziesz?
Obchody Dnia Pamięci Ofiar Obławy Augustowskiej 12 lipca 2021 r. patronatem objęli:
Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku
Instytut Pileckiego w Warszawie
Federacja Patriotyczna
Starosta Powiatu Augustowskiego
Burmistrz Miasta Augustowa
Organizatorzy:
Klub Historyczny im. Armii Krajowej w Augustowie
Augustowskie Placówki Kultury
Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej koło w Augustowie
Współorganizatorzy:
Związek Harcerstwa Polskiego Hufiec Augustów
Parafia Najświętszego Serca Jezusowego w Augustowie
W imieniu organizatorów i współorganizatorów
Danuta Kaszlej
Prezes Klubu Historycznego im. Armii Krajowej w Augustowie.
Augustów pamięta o Wyklętych – również w czasie pandemii.
Od jedenastu lat 1 marca, jako Klub Historyczny im. Armii Krajowej w Augustowie, organizujemy różnorodne przedsięwzięcia, aby przybliżyć sylwetki Żołnierzy Wyklętych, bo Niezłomnych.
Na pierwsze obchody zaprosiliśmy już w 2010 r., gdy nie było jeszcze ustawy sejmowej o ustanowieniu 1 marca Narodowym Dniem Pamięci Żołnierzy Wyklętych, a istniał jedynie jej projekt.
Tegoroczne uroczystości z dwóch względów miały wyjątkowy charakter.
Po raz pierwszy uzgodniliśmy nasze działania z ponad dwudziestoma organizacjami pozarządowymi tworzącymi od 17 października 2020 r. Federację Patriotyczną.
Mamy nadzieję, że działania podejmowane przez nasze środowiska równolegle w całej Polsce pozwolą poszerzyć wiedzę o żołnierzach antykomunistycznego powstania, pomimo trudności dyktowanych przez pandemię.
Z jej powodu nie mógł odbyć się bieg „Tropem wilczym. W hołdzie Żołnierzom Wyklętym”, który współorganizujemy w Augustowie corocznie od 2015 r.
W całej Polsce jego termin został przesunięty na 16 maja i wierzymy, że uda się go wtedy przeprowadzić.
Zrobiliśmy jednak wszystko, co w warunkach reżimu sanitarnego możliwe, by przypomnieć ofiarę żołnierzy AK – AKO – WiN. Tym bardziej, że na ten rok przypadają dwie rocznice związane z tym świętem.
70 lat temu, 1 marca 1951 r., w więzieniu na warszawskim Mokotowie rozstrzelano siedmiu oficerów IV Zarządu Głównego Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”.
Od 10 lat dzień 1 marca jest obchodzony jako Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych, o których przez pół wieku nie wolno było mówić inaczej niż „bandyci” i „zbrodniarze”.
Kluczowe jest pytanie: Za co zostali wyklęci?
– Za walkę o wolność ojczyzny i każdego z nas.
– Komuniści, którzy wolność Polakom odbierali.
Wiele o tym mówi fragment grypsu z celi śmierci, w którym zwraca się do trzyletniego synka Andrzejka:
Wierzę, że ofiara nie pójdzie na marne, … że niespełnione sny powstaną z mogił. Że będziesz je zrealizował Ty – Andrzejku, wierzę w Ciebie.
Wierzę, że upadnie kłamstwo o każdym, który chciał żyć dla Boga i Polski, a zrobiono z niego zbrodniarza i zdrajcę.
Odbiorą mi tylko życie. A to nie NAJWAŻNIEJSZE.
Cieszę się, że będę zamordowany jako katolik za wiarę świętą, jako Polak za Polskę niepodległą i szczęśliwą. Jako człowiek za prawdę i sprawiedliwość.
Wierzę dziś bardziej niż wybór, że Idea chrystusowa zwycięży i Polska niepodległość odzyska, a pohańbiona godność ludzka przywrócona. To moja wiara i moje wielkie szczęście.
Gdybyś odnalazł moją mogiłę, to na niej możesz te słowa napisać.
Żegnaj, mój ukochany. Całuję i do serca tulę. Błogosławię i Królowej Polski oddaję.
Ojciec.
Przesłanie Łukasza Cieplińskiego do syna odczytała Aleksandra Konopko przed Pomnikiem Kresowych Straceńców – Żołnierzy Wyklętych poległych za naszą obecną wschodnią granicą.
28 lutego br., w wigilię dnia pamięci o nich, złożyliśmy tam kwiaty a ze zniczy ułożyliśmy Polski znak Walczącej, której ideom służyli Wyklęci.
Kwiaty i znicze – symbole naszej pamięci – złożyliśmy również pod augustowską siedzibą NKWD i PUBP, tzw. Domem Turka. Było to miejsce kaźni żołnierzy AK – AKO – WiN z naszego regionu a także Ich rodzin i osób udzielających Im wsparcia.
Jak wielką ofiarę ponieśli patrioci ziemi augustowskiej i suwalskiej uzmysławia wydany niedawno „Słownik biograficzny konspiracji niepodległościowej na Augustowszczyźnie i Suwalszczyźnie” autorstwa Zbigniewa Kaszleja i Bartłomieja Rychlewskiego .
Ponad 1800 biogramów to tyleż dramatów osób zaangażowanych w działalność podziemia oraz ich rodzin.
Msza święta w intencji Żołnierzy Wyklętych, Ich rodzin i osób udzielających Im pomocy w Bazylice NSJ miała uroczysty charakter a homilia ks. Wojciecha Jabłońskiego była lekcją historii i refleksją nad znaczeniem testamentu, który zostawili nam żołnierze antykomunistycznego podziemia niepodległościowego.
Dziękujemy wszystkim, którzy wzięli udział w obchodach Narodowych Dnia Pamięci Żołnierzy Wyklętych w Augustowie.
Dziękujemy za obecność rodziny Żołnierzy Wyklętych, AK-owców i Sybiraków.
Wiązanki w miejscach upamiętniających Wyklętych złożyli:
rodzina Wacława Sobolewskiego, ps. „Sęk”, „Skała”, delegacja ŚZŻAK z prezesem Koła w Augustowie Zbigniewem Kaszlejem, Starosta Augustowski Jarosław Szlaszyński, Burmistrz Miasta Augustowa Mirosław Karolczuk, dyrektorzy II Liceum Ogólnokształcącego w Augustowie im. Polonii i Polaków na Świecie – Barbara Koronkiewicz i Tomasz Choroszewski, Dyrektor Zespołu Szkolno-Przedszkolnego nr 1 w Augustowie – Henryka Rzepecka, delegacja augustowskich struktur Prawa i Sprawiedliwości z Marcinem Kleczkowskim i Elżbietą Puczyłowską. Obecni byli radni powiatowi i radni miejscy z przewodniczącą Rady Miasta Alicją Dobrowolską.
Uroczystości pomogli zorganizować wolontariusze Klubu Historycznego im. AK w Augustowie, wśród nich specjalne podziękowania dla nowych Dominice Długozimej, Patrykowi Warackiemu, Łukaszowi Olszewskiemu i Aleksandrze Konopko.
Dziękujemy również wszystkim, którzy przybyli ze zniczami pod pomnik Żołnierzy Wyklętych.
Chwała Bohaterom!
Obchody zorganizowali:
Parafia Najświętszego Serca Jezusowego w Augustowie
Zapraszamy na nasz fanpage https://www.facebook.com/akklub – prezentujemy tam m.in. sylwetki żołnierzy AK-AKO-WiN z Augustowszczyzny i Suwalszczyzny.
Relacja z uroczystości też w „Obiektywie”: https://bialystok.tvp.pl/680025/obiektyw
Danuta Kaszlej
Prezes Klubu Historycznego
im. Armii Krajowej w Augustowie
Fot. Wojciech Kaszlej
Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych w Augustowie będziemy oficjalnie obchodzić już po raz dziesiąty. W tym roku rocznicowe obchody będą rozłożone w czasie między 27 lutego a 1 marca.
Zapraszamy do wzięcia udziału każdego, kto solidaryzuje się z przesłaniem Z. Herberta ” (…) nie dajmy zginąć poległym”
Ze względu na pandemię istotną część działań przenosimy do internetu a na „Bieg Tropem wilczym. W hołdzie Żołnierzom Wyklętym” zapraszamy 16 maja 2021 r.
Daj walentynkę żołnierzom AK ❤️
Bo walentynki, to dzień, gdy chcemy pokazać, że pamiętamy o ważnych dla nas osobach ❤️.
14 lutego to nie tylko dzień zakochanych
14 lutego 1942 r. – 79 lat temu – Związek Walki Zbrojnej przekształcono w Armię Krajową, dlatego jest to szczególny dzień dla pokolenia AK-owców.
Walentynka dotrze do nich specjalną, oczywiście konspiracyjną, pocztą 💌 z zachowaniem reżimu sanitarnego. Nasi zamaskowani kurierzy są gotowi 💪😎 .
Kiedy i gdzie możesz dostarczyć walentynkę?
Tylko cicho, sza!🤫👩❤️ 🤐 To musi być dla naszych kochanych AK-owców niespodzianka ! 👩❤️👨🥰❤️💌
A tak było rok temu w epoce przedcovidowej:
Radość w oczach Pani Ani Urbanowskiej, ps. Lalka w czasie walentynkowego spotkania – bezcenna. Więcej zdjęć z ubiegłorocznej akcji „Daj walentynkę żołnierzom AK” tutaj: https://www.facebook.com/akklub/posts/2553682624741728
Powtórzmy to w tym roku! Zachęcam z całego serca.
Danuta Kaszlej
Prezes Klubu Historycznego
im. Armii Krajowej w Augustowie
PamiętajMY o Ofiarach stanu wojennego, o zamordowanych, uwięzionych, wyrzuconych z pracy, o złamanej nadziei, przetrąconych życiorysach, goryczy wojny wypowiedzianej narodowi przez rządzącą ekipę komunistów z Wojciechem Jaruzelskim na czele, o straconym czasie i o nierozliczeniu odpowiedzialnych.
Zapalona świeca w oknie o 19.30 to znak pamięci o tych, którzy z powodu represji w czasie „grudniowej nocy” nie doczekali wolnej Polski.
Prosty gest zapalenia świecy i wystawienia jej w oknie jednoczył wolnych ludzi w latach 80., niech jednoczy i dziś wokół pamięci o smutnej rocznicy zamachu na wolność dokonanego 39 lat temu.Możesz zrobić więcej – porozmawiaj z ludźmi, którzy pamiętają stan wojenny. Nagraj, utrwal ich wspomnienia, prześlij je nam. Im więcej subiektywnych wspomnień tym obraz przeszłości staje się pełniejszy i łatwiej ją zrozumieć.
Augustowscy AK-owcy zostali docenieni przez Urząd ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych oraz Zarząd Powiatu Augustowskiego. Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej Koło w Augustowie uhonorowano medalem „Pro Patria” za szczególne zasługi w kultywowaniu pamięci o walce o niepodległość Rzeczypospolitej Polskiej a także medalem Zarządu Powiatu „Za zasługi dla Powiatu Augustowskiego”. Wzruszające i symboliczne znaczenie miało nałożenie barw amarantowo – białych oraz żółtych na sztandar augustowskiego Koła Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej, który wcześniej został poddany gruntownej renowacji.
Miało to miejsce podczas lipcowych uroczystości, organizowanych corocznie przez władze powiatu augustowskiego w rocznicę bitwy pod Krechowcami z 1917 r.
Wróćmy do tych wspomnień, gdy augustowscy Ak-owcy zostali docenieni, dziś – 27 września – w dniu rocznicy powołania w 1939 r. Służby Zwycięstwu Polski – poprzedniczki Armii Krajowej. Pamiętajmy o żołnierzach Polskiego Państwa Podziemnego dopóki mamy Ich jeszcze wśród nas.
ZOBACZ CAŁY ARTYKUŁ
. W Augustowie i Białobrzegach, 17 września 2020 r., miały miejsce obchody 100. rocznicy operacji nadniemeńskiej, 81. rocznicy niemieckiej i sowieckiej agresji na Polskę oraz Światowego Dnia Sybiraka.
Uroczystości rozpoczęły się na augustowskim cmentarzu, przy Kwaterze Obrońców Ojczyzny, odśpiewaniem Mazurka Dąbrowskiego.
Wprowadzenia historycznego dokonał Jarosław Szlaszyński – Starosta Augustowski. Przedstawił walkę o zjednoczenie Augustowszczyzny z Macierzą prowadzoną na naszej ziemi z Litwinami i bolszewikami we wrześniu 1920 r. Podkreślił też wagę zachowania pamięci o II wojnie światowej. Wtedy znów niepodległości ojczyzny musieli bronić żołnierze Wojska Polskiego, walcząc od 1 września 1939 r. z III Rzeszą i od 17 września 1939 r. – ze ZSRR.
O tym, jak wyglądały wrześniowe dni 1939 r. na Augustowszczyźnie opowiedzieli uczniowie II Liceum Ogólnokształcącego w Augustowie im. Polonii i Polaków na Świecie. Wykorzystali opracowania Jarosława Szlaszyńskiego, pamiętniki Tadeusza Sobolewskiego, Wiktorii Malinowskiej, Cecylii Słomy oraz relacje Izydora Bronakowskiego – wybór tekstów przygotowali na zajęciach Klubu Historycznego im. Armii Krajowej w Augustowie. ZOBACZ CAŁY ARTYKUŁ
Wrześniowe rocznice, o których chcemy pamiętać, to setna rocznica zwycięskiej operacji nadniemeńskiej oraz 81. rocznica wybuchu II wojny światowej.
Ze względu na epidemię COVID – 19 uroczystości organizujemy w plenerze i prosimy uczestników o zachowanie zasad reżimu sanitarnego. Obowiązują maseczki lub inna skuteczna osłona nosa i ust lub zachowanie między osobami odległości min. 1,5 metra.
„Nie dajmy zginąć poległym”
Rozegrana sto lat temu, we wrześniu 1920 r., operacja nadniemeńska przyniosła ostateczną klęskę bolszewików w wojnie toczonej z Polską od 1919 r.
ZOBACZ CAŁY ARTYKUŁ