26 listopada 2015 r. w Oleckiej Izbie Historycznej Zbigniew Kaszlej, badacz podziemia antykomunistycznego, wiceprezes Klubu Historycznego im. Armii Krajowej w Augustowie, wygłosił referat „Działalność i ujawnienie Obwodu Olecko – Gołdap Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość’.
Historyk rozpoczął od pytania: „Czy ktoś z Państwa słyszał o istnieniu na tym terenie obwodu WiN?” Odpowiedź była negatywna i nie jest to dziwne, gdyż działalność konspiracyjna na terenie Mazur i Warmii, poza wzmiankami, nie doczekała się jeszcze opracowania. A że istnieje zainteresowanie tym tematem, potwierdzili obecnością i zadawanymi pytaniami uczestnicy spotkania zorganizowanego z inicjatywy Elizy Ptaszyńskiej, kustosza Oleckiej Izby Historycznej.
[Not a valid template]
fot. Danuta Kaszlej
Obwód Olecko – Gołdap funkcjonował w strukturze Inspektoratu Białostockiego Okręgu Białystok WiN od stycznia 1946 r. do kwietnia 1947 r., jako obwód „szkieletowy”, tzn. nie posiadający pełnej obsady struktur organizacyjnych.
Zobacz cały artykuł ilustrowany zdjęciami, mapą i dokumentami obwodu
Zbigniew Kaszlej zaprezentował osoby zaangażowane w utworzenie obwodu. Byli to: Aleksander Rybnik, ps. „Jerzy”, „Dziki” – Inspektor Białostocki i jego zastępca Franciszek Potyrała, ps. „Oracz”, który po aresztowaniu Rybnika w kwietniu1946 r. został Inspektorem Białostockim.
Obwód Olecko – Gołdap zorganizował Władysław Niedzielko, ps. „Sińczuch”, inspektor samorządowy w Wydziale Powiatowym w Olecku. Podczas okupacji niemieckiej był on członkiem struktur AK Obwodu Sokółka, znali go więc dowódcy Inspektoratu.
„Sińczuch” stanął przed trudnym zadaniem stworzenia od podstaw konspiracji na ziemiach uzyskanych w wyniku II wojny światowej i dopiero stopniowo zasiedlanych przez Polaków. Trzeba było czasu, by wiedzieć komu zaufać wśród zróżnicowanej ludności napływowej. Referent omówił sposoby skutecznego działania na tym terenie i trudności wskazywane w meldunkach składanych od stycznia 1946 r. przez Prezesa Obwodu – Władysława Niedzielkę, ps. „Sińczuch”.
Działalność prowadzona siłami własnymi w obwodzie koncentrowała się na prowadzeniu wywiadu i propagandy. Karanie wszechobecnych szpicli i wykonywanie wyroków realizowały oddziały partyzanckie z sąsiedniego Obwodu Augustów – Suwałki WiN. Z kolei teren Obwodu Olecko – Gołdap był wykorzystywany przez partyzantów z ziemi augustowskiej i suwalskiej jako miejsce schronienia i odpoczynku w okresach akcji UB, MO, KBW przeciw „Wyklętym”.
Również z tego powodu rozszerzenie wpływów WiN na teren Mazur było istotne dla zbrojnego podziemia niepodległościowego.
Podstawą referatu był materiał źródłowy wytworzony przez Obwód Olecko – Gołdap Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”, zgromadzony w archiwum IPN w Białymstoku, pozwalający na wyodrębnienie etapów działania Obwodu Olecko – Gołdap. Poza postacią pierwszego prezesa Władysława Niedzielki, ps. „Sińczuch” Zbigniew Kaszlej zaprezentował też Hieronima Augustynowicza, ps. „Modrzew”, „Ryszard”, prezesa Obwodu w Ełku, który w swym oświadczeniu podczas ujawnienia podał, że od listopada 1946 r. pełnił także funkcję prezesa Obwodu Ełk, Olecko, Gołdap Zrzeszenia WiN.
Referent dużo uwagi poświęcił końcowi działalności Obwodu Olecko – Gołdap Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” – czyli ujawnieniu struktur i wyjściu z konspiracji na podstawie ustawy z 22 lutego 1947 r. o amnestii. Był to moment, który pozwolił na podstawie oświadczeń osób ujawniających się podjąć próbę odtworzenia składu osobowego obwodu i funkcji pełnionych przez jego członków.
Dokumentacja wytworzona przez Obwód Olecko – Gołdap Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” jest bardzo cenna. Prezes Władysław Niedzielko, ps.„Sińczuch” składał pisemny meldunek sytuacyjny z pracy obwodu za każdy miesiąc. Zachowane raporty, których wartość podnosi dobre pióro autora, są bezcennym źródłem do dziejów Olecka i powiatu, nie tylko w zakresie dziejów konspiracji. Opisują one działalność partii politycznych ze szczególnym uwzględnieniem Polskiej Partii Robotniczej i Polskiej Partii Socjalistycznej, są źródłem do poznania krótkiej działalności mikołajczykowskiego Polskiego Stronnictwa Ludowego w Olecku, informują o liczebności i działalności Milicji Obywatelskiej i Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Państwowego w Olecku, liczebności posterunków MO w powiecie, działaniach Wojsk Ochrony Pogranicza w Kowalach Oleckich, jest to też świetny materiał do historii handlu w Olecku w tym okresie, bowiem podawane są ceny np. zboża, kartofli na oleckim rynku. Wiedzę o życiu codziennym wzbogacają też meldunki sytuacyjne poprzez informacje dotyczące najpierw braku komunikacji z miastami sąsiednimi, następnie etapów jej rozwoju; jest to też materiał źródłowy do dziejów szkół, przedszkoli i żłobka w Olecku. Zainteresuje na pewno mieszkańców regionu „Wykaz Polaków dobrych patriotów” z powiatu oleckiego, stworzony przez „Sińczucha” w czerwcu 1946 r. w gorącym okresie przed referendum ludowym, którego przebieg również raportuje.
Zbigniew Kaszlej, prezentując zebranym stan wiedzy o Obwodzie Olecko – Gołdap Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” podkreślał, że jest on niepełny i wymaga dalszych prac badawczych zmierzających do odnalezienia brakującego materiału źródłowego dotyczącego działalności obwodu, konieczne jest ustalenie losów prezesów oraz innych działaczy ujawnionych w marcu i kwietniu 1947 r., m.in. w Olecku i Gołdapi. To ciekawe zadanie dla historyków – regionalistów.
Danuta Kaszlej
[Not a valid template]