Tegoroczne obchody rocznicy Obławy Augustowskiej z lipca 1945 r. pozostawią po sobie trwały ślad w postaci krzyży upamiętniających walkę o wolną Polskę stoczoną w Puszczy Augustowskiej. IV Rajd Śladami Obławy Augustowskiej z Lipca 1945 r. poprowadziliśmy przez Mikaszówkę, Brożane, Augustów do Studzienicznej. Fotoreportaż z tego wydarzenia umieszczony na tej stronie 16 i 17 czerwca br. uzupełniamy poniższym tekstem sprawozdawczym.
69 lat temu, w lipcu 1945 r. – dwa miesiące po zakończeniu działań wojennych w Europie, na mieszkańcach naszej ziemi dokonano zbrodni przeciwko ludzkości.
Z polecenia najwyższych władz Związku Sowieckiego, funkcjonariusze kontrwywiadu „Smiersz” zamordowali ponad tysiąc Polaków. Wyselekcjonowano ich po brutalnych przesłuchaniach spośród ponad siedmiu tysięcy zatrzymanych.
Jakie było kryterium selekcji? Zlikwidowano tych, których uznano za żołnierzy armii Polskiego Państwa Podziemnego – Armii Krajowej, bądź za osoby wspierające niepodległościową konspirację. Znaleźli się wśród porwanych i zamordowanych 15. letni chłopcy i 70. letni mężczyźni, również kobiety, wśród nich – te, spodziewające się dziecka.
Do dziś nie wiemy, gdzie są ich doły śmierci, nie znamy też pełnej listy Ofiar Obławy Augustowskiej, wobec czego upominanie się o prawdę o niej pozostaje wciąż aktualnym zobowiązaniem. Odchodzi już pokolenie świadków historii pamiętających pacyfikację z lipca 1945 r., dlatego tak ważne jest przekazanie młodym pamięci o tej największej zbrodni dokonanej na Polakach po zakończeniu II wojny światowej.
By tak się stało od kilku lat Klub Historyczny im. Armii Krajowej w Augustowie zaprasza młodzież do różnorodnych działań na rzecz przywracania i upowszechniania wiedzy o obławie z lipca 1945 r. Uroczystości rocznicowe organizujemy już w czerwcu, by mogli zaangażować się w nie młodzi ludzie zanim wyjadą na wakacje.
Tegoroczne obchody rozpoczęły się 14 czerwca w Sejnach misterium patriotycznym, które w ubiegłym roku przeżywaliśmy w Augustowie. Organizatorem tej części uroczystości był Związek Pamięci Ofiar Obławy Augustowskiej 1945 r. i sejneńskie szkoły.
Popołudniowy bogaty program zorganizowały dwa podmioty: Stowarzyszenie Poszukiwań Miejsc Walk i Martyrologii oraz Mogił Wojennych „Leśni” i Klub Historyczny im. Armii Krajowej w Augustowie.
Zaprosiliśmy słowami świętego Jana Pawła II: „A może by tak do Mikaszówki…” i okazało się, że ta puszczańska parafia, a następnie leśne dukty zapełniły się nadspodziewaną liczbą gości. Serce rosło, że tak wiele osób z najbliższej okolicy, ale też z różnych stron Polski chciało w sobotnie popołudnie wziąć udział w patriotyczno-religijnych uroczystościach. Wielka w tym zasługa proboszcza parafii pw. św. Marii Magdaleny w Mikaszówce ks. Andrzeja Borkowskiego, który podejmował przybyłych ze staropolską gościnnością. To on przekonał nas, by uczestniczących w IV Rajdzie Śladami Obławy Augustowskiej z Lipca 1945 r. motocyklistów ze Stowarzyszenia Międzynarodowego Motocyklowego Rajdu Katyńskiego przenocować nie na polu namiotowym a na terenie drewnianej plebanii, którą przekazał im do dyspozycji.
W sobotę 14 czerwca 2014 r. przed kościołem w Mikaszówce zebrało się kilkaset osób, wśród nich obecnych było 12 pocztów sztandarowych: augustowskiego koła Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej, Placówki Straży Granicznej w Płaskiej, Gminy Płaska, II Liceum Ogólnokształcącego w Augustowie im. Polonii i Polaków na Świecie, Augustowskiego Centrum Edukacyjnego w Augustowie, I Liceum Ogólnokształcącego im. Grzegorza Piramowicza w Augustowie, Centrum Kształcenia Rolniczego Zespołu Szkół w Sejnach, Zespołu Szkół im. Powstańców Styczniowych w Nowince, Gimnazjum nr 2 im. Sybiraków w Augustowie, Szkoły Podstawowej im. Obrońców Westerplatte w Rutkach, Szkoły Podstawowej w Płaskiej im. Jana Pawła II oraz sztandar Stowarzyszenia Międzynarodowego Motocyklowego Rajdu Katyńskiego. Licznie przybyły rodziny zamordowanych w Obławie Augustowskiej, zrzeszone w Związku Pamięci Ofiar Obławy Augustowskiej z Lipca 1945 r. z prezesem ks. Stanisławem Wysockim oraz paulinem ojcem Dariuszem Cichorem, były delegacje Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej i Stowarzyszenia Łagierników Żołnierzy Armii Krajowej. Wraz z kilkudziesięcioma motocyklistami przybył komandor i twórca Rajdu Katyńskiego Wiktor Węgrzyn.
Reprezentowany był Urząd Wojewódzki i Wojewódzki Komitet Ochrony Miejsc Walk i Męczeństwa w Białymstoku, władze samorządowe: Jarosław Szlaszyński – Wicestarosta Augustowski, Wiesław Gołaszewski – Wójt Gminy Płaska, Jan Kramnicz – Wójt Gminy Giby. Stawili się przedstawiciele Placówek Straży Granicznej z Płaskiej, Augustowa, Lipska i Sejn. Cieszyła liczna reprezentacja leśników, wśród nich Marka Masłowskiego z Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Białymstoku, Tadeusza Wasilewskiego – Nadleśniczego Nadleśnictwa Augustów, przedstawicieli Nadleśnictwo Pomorze, na którego terenie zlokalizowane są poświęcone krzyże.
Przybyli dyrektorzy, nauczyciele i młodzież szkół z powiatu sejneńskiego i augustowskiego, członkowie Klubu Historycznego im. Armii Krajowej w Sejnach. Bardzo cieszyła liczna obecność mieszkańców Mikaszówki i okolic.
Wszyscy wymienieni stali się uczestnikami IV Rajdu Śladami Obławy Augustowskiej, w którego program wpisaliśmy poświęcenie dwóch krzyży upamiętniających walkę o wolną Polskę stoczoną w Puszczy Augustowskiej w 1945 i 1863 r. Te ważne upamiętnienia to dzieło Stowarzyszenia Poszukiwań Miejsc Walk i Martyrologii oraz Mogił Wojennych „Leśni”.
Udaliśmy się najpierw pod dziewięciometrowej wysokości dębowy krzyż zlokalizowany nad jeziorem Brożane, w miejscu, gdzie 12 lipca 1945 r. oddział Władysława Stefanowskiego ps. „Grom” Obwodu Augustów Armii Krajowej Obywateli i żołnierze oddziału Józefa Sulżyńskiego ps. „Brzoza” Obwodu Suwałki AKO podjęli walkę z frontowymi jednostkami Armii Czerwonej realizującymi Obławę Augustowską mającą zlikwidować podziemie niepodległościowe w Puszczy Augustowskiej.
Tomasz Kiełczewski, prezes Stowarzyszenia Poszukiwań Miejsc Walk i Martyrologii oraz Mogił Wojennych „Leśni” powitał gości, wśród nich rodziny Ofiar Obławy Augustowskiej, w tym Państwa Rewińskich, krewnych Władysława Stefanowskiego, ps. „Grom”, dowódcy oddziału tu walczącego oraz obecnego na uroczystościach żołnierza tegoż oddziału – Mariana Tananisa, ps. „Bruk”.
Okoliczności walki nad jeziorem Brożane przybliżył zebranym Zbigniew Kaszlej, historyk, od lat zajmujący się podziemiem niepodległościowym na Augustowszczyźnie i Suwalszczyźnie, zaangażowany zarówno w działalność Stowarzyszenia „Leśni”, jak i Klubu Historycznego im. Armii Krajowej w Augustowie. Opierając się na dostępnych dokumentach, relacjach ocalonych z którymi rozmawiał oraz wynikach badań terenowych prowadzonych przez „Leśnych” przedstawił aktualny stan wiedzy na temat tej jedynej znanej nam i na pewno największej potyczki żołnierzy AK-AKO z wielokrotnie przeważającymi siłami sowieckimi stoczonej w czasie pacyfikacji z lipca 1945 r. Poległa w niej większość spośród około 180. partyzantów. Rozbity został oddział „Groma”, części partyzantów z oddziału „Brzozy” udało się wyrwać z okrążenia. Jeden z nich wspominał: „Im amunicję dowozili, a nam nie”. Ujęty został Stefanowski i 50. jego żołnierzy. Dołączono ich do aresztowanych przez „Smiersz” i zginęli wraz z innymi ofiarami obławy.
Paulin ojciec Dariusz Cichor dokonał poświęcenia krzyża, który jest pierwszym upamiętnieniem tego dramatycznego starcia. Po hejnale zagranym przez leśników – sygnalistów uczestnicy uroczystości złożyli pod krzyżem kwiaty i zapalili znicze. Następnie długa kolumna pojazdów puszczańskimi drogami udała się na uroczysko „Płaskie”, gdzie ksiądz proboszcz parafii Mikaszówka Andrzej Borkowskipoświęcił krzyż i obelisk obok mogiły Powstańców Styczniowych z 1863 r.
Na uroczysku „Płaskie” podczas powstania styczniowego znajdowało się obozowisko powstańcze. Tu w 1923 roku żołnierze 42 batalionu Straży Granicznej z Sopoćkiń na mogile powstańców ustawili symboliczny krzyż. Obecnie poświęcony krzyż jest jego wierną kopią. Prowadzący uroczystość Tomasz Kiełczewski w sposób szczególny powitał rodzinę Józefa Grygucia – Powstańca Styczniowego. Zaprezentował obecnym przedwojenną fotografię Józefa Grygucia klęczącego przy tej mogile. O realiach lat 1863 i 1864 na tym terenie opowiedział kustosz Muzeum Ziemi Augustowskiej i znawca tematu Wojciech Batura. Tu także zabrzmiał hejnał zagrany przez leśników – sygnalistów.
Po złożeniu kwiatów i zapaleniu zniczy na mogile i przy krzyżu upamiętniającym Powstańców Styczniowych nastąpił powrót kolumny pojazdów do Mikaszówki, gdzie odbyła się uroczysta msza święta celebrowana przez księdza prałata Stanisława Wysockiego, ojca Dariusza Cichora i księdza proboszcza Andrzeja Borkowskiego w intencji Powstańców Styczniowych poległych w Puszczy Augustowskiej, żołnierzy 42 batalionu Straży Granicznej oraz zamordowanych w Obławie Augustowskiej i ich rodzin. Za jej oprawę dziękujemy młodzieży z II LO w Augustowie zaangażowanej w działania augustowskiego Klubu Historycznego im. Armii Krajowej.
Po mszy świętej na cmentarzu w Mikaszówce delegacja uczestniczących w uroczystości złożyła symboliczne wiązanki kwiatów na grobie Powstańca Styczniowego Józefa Grygucia i na mogile dowódcy oddziału partyzanckiego AK Witolda Pieleckiego, ps. „Żwirko”.
Grochówka z partyzanckiego kotła serwowana na terenie plebanii w Mikaszówce oraz recital Grzegorza Kucharzewskiego zakończyły ten bogaty w wydarzenia dzień.
Na drugi dzień IV Rajdu Śladami Obławy Augustowskiej z Lipca 1945 r. Klub Historyczny im. Armii Krajowej zaprosił do Augustowa.
Prezes klubu Danuta Kaszlej poprowadziła ceremonię oddania hołdu patriotom prześladowanym przez sowiecki i polski aparat terroru w tzw. „Domu Turka”. Dzieje tego budynku – siedziby NKWD, a następnie Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego, przybliżyli zebranym uczniowie z II Liceum Ogólnokształcącego w Augustowie im. Polonii i Polaków na Świecie. W tym tożsamościowym dla mieszkańców regionu miejscu spotkali się augustowianie, wśród nich rodziny tu katowanych, z motocyklistami ze Stowarzyszenia Międzynarodowego Motocyklowego Rajdu Katyńskiego z jego komandorem Wiktorem Węgrzynem, przybył ks. Jan Wróblewski – proboszcz Parafii NSJ w Augustowie, obecny był Jarosław Szlaszyński – Wicestarosta Augustowski, Izabela Piasecka – zastępca Burmistrza Augustowa. Modlitwę poprowadził ojciec Dariusz Cichor, obejmując nią również oprawców, najbardziej potrzebujących bożego miłosierdzia. Pod tablicą na budynku, w asyście augustowskich harcerzy, złożyliśmy kwiaty i zapaliliśmy znicze.
Kolejnym miejscem na trasie rajdu był pomnik poświęcony Żołnierzom Wyklętym poległym w walce o Polskę na wschodzie, za linią Curzona. Jest on usytuowany w pobliżu ulicy Partyzantów, gdzie w dwóch domach rodziny Dowgirdów sowiecki kontrwywiad „Smiersz” dokonywał ostatecznej selekcji naszych rodaków porwanych z domów, pól, z miejsc pracy w czasie Obławy Augustowskiej. Uczniowie II LO w Augustowie zaprosili do refleksji nad ich ofiarą poprzez fragmenty relacji osób tam przetrzymywanych a ocalonych. Pozwolili nam poznać siłę opisu uczestników tego dramatu.
Modlitwę za poległych w służbie Ojczyzny poprowadził ojciec Dariusz Cichor. W asyście żołnierzy augustowskiej Placówki Straży Granicznej wiązanki kwiatów złożyli: Jarosław Szlaszyński – Wicestarosta Augustowski, Izabela Piasecka – zastępca Burmistrza Augustowa, przedstawiciele Stowarzyszenia Międzynarodowego Motocyklowego Rajdu Katyńskiego, augustowskie koło Prawa i Sprawiedliwości, Klub Historyczny im. Armii Krajowej w Augustowie i Stowarzyszenie Poszukiwań Miejsc Walk i Martyrologii oraz Mogił Wojennych „Leśni”.
Następnie kolumna pojazdów uczestniczących w rajdzie udała się do Sanktuarium w Studzienicznej, gdzie Związek Pamięci Ofiar Obławy Augustowskiej z 1945 r. zaprosił na uroczystą mszę świetą w intencji Ofiar Obławy Augustowskiej, ich rodzin i naszej Ojczyzny. Uroczystość uświetniły liczne poczty sztandarowe oraz kompania honorowa 14 Suwalskiego Dywizjonu Artylerii Przeciwpancernej im. Marszałka Józefa Piłsudskiego.
Słowo Boże wygłosił ojciec Dariusz Cichor. Po mszy świętej Danuta Kaszlej przedstawiła wydarzenia, które miały miejsce 69 lat temu – 20 maja 1945 r. w Studzienicznej. Pielgrzymów przybyłych na odpust w święto zesłania Ducha Świętego otoczyły wojska NKWD. Z licznych relacji i z meldunków struktur podziemia wiemy, że NKWDziści zdemolowali ołtarz z cudownym obrazem Matki Boskiej i dokonali licznych aresztowań. Zatrzymanych przewieziono do Domu Turka w Augustowie. Ciała niektórych spośród nich odnalazły kobiety przy sadzeniu lasu w okolicach Sajenka na wiosnę następnego roku. Te działania były przedtaktem do lipcowej obławy.
Uroczystości zakończyło złożenie kwiatów przez ppłk Waldemara Siedleckiego – dowódcę 14 Suwalskiego Dywizjonu Artylerii Przeciwpancernej im. Marszałka Józefa Piłsudskiego. Tradycyjna agape wieńczyła bogaty w wydarzenia IV Rajd Śladami Obławy Augustowskiej z Lipca 1945 r.
Klub Historyczny im. Armii Krajowej w Augustowie i Stowarzyszenie Poszukiwań Miejsc Walk i Martyrologii oraz Mogił Wojennych „Leśni”, jako organizatorzy obchodów 69. rocznicy Obławy Augustowskiej na terenie parafii Mikaszówka i w Augustowie, serdecznie dziękują: duchownym, pocztom sztandarowym; Fundacji Banku Zachodniego WBK S.A.; Henrykowi Obrębskiemu i Marianowi Halickiemu z firmy Las Danmex z Augustowa; rodzinom Wydrów z Rygola i Koncewiczów z Augustowa; Straży Leśnej Nadleśnictwa Pomorze i wszystkim leśnikom; Straży Granicznej i augustowskim harcerzom za asystę przy krzyżach i miejscach pamięci; Wójtowi Gminy Płaska Wiesławowi Gołaszewskiemu za poczęstunek zorganizowany dla tak wielkiej rzeszy uczestników uroczystości w Mikaszówce i Studzienicznej; straży miejskiej i policji z Augustowa za perfekcyjne zabezpieczenie augustowskiej części uroczystości; organom prowadzącym oraz dyrektorom, nauczycielom i młodzieży szkół, które uczestniczyły w obchodach; Wojciechowi Walulikowi, Elżbiecie Sturgulewskiej, Marii Kisielewskiej i młodzieży z II LO w Augustowie za pomoc w organizacji. Jesteśmy wdzięczni każdemu, kto wsparł nasze działania.
Polecamy pamięci zainteresowanych, że w trzecią niedzielę lipca pod symbolicznym Krzyżem – Pomnikiem w Gibach celebrowana będzie msza św. w intencji Ofiar Obławy Augustowskiej i ich rodzin. Spotkajmy się tam, by dać wyraz pamięci o Polakach porwanych przez Sowietów w lipcu 1945 r. i zamordowanych w nieznanym dotąd miejscu.
Danuta i Zbigniew Kaszlejowie