W lipcu 2020 r. będą miały miejsce obchody kolejnej 75. już rocznicy przeprowadzenia przez Sowietów Obławy Augustowskiej. To jest bardzo bolesna rocznica. Podczas lipcowych uroczystości przywoływane będą te tragiczne wydarzenia, od lat podobnie przedstawiane, czyli czas trwania Obławy, zasięg, podawana w sposób kontrowersyjny liczba Ofiar.
Mam wielką nadzieję, że w sposobie narracji nastąpi zmiana w opisie zasięgu, jaki objęła Obława Augustowska. Od kilku lat mamy wgląd w publikowane na rosyjskiej stronie internetowej www.pamyat-naroda.ru dokumenty 50 Armii wchodzącej w skład 3 Frontu Białoruskiego Armii Czerwonej, która przeprowadziła w lipcu 1945 r. pacyfikację kompleksu leśnego Puszczy Augustowskiej i obszarów do niej przylegających. Ujawniane na tym portalu dokumenty co rusz wprowadzały nowe, sensacyjne ustalenia, np. rzuciły nowe światło na bitwę zgrupowania Armii Krajowej Obywateli Obwodów Augustów i Suwałki nad jeziorem Brożane. Rosjanie ujawnili także oryginalne mapy, szkice rysowane przez sztabowców 50 Armii, obrazujące rzeczywiste zamierzenia i poczynania Sowietów podczas trwania Obławy.
Jedną z takich map zamieścili Tadeusz Radziwonowicz i Barbara Bojaryn-Kazberuk w wydanej w 2017 r. pracy Obława augustowska 1945 okoliczności i ofiary w dokumentach archiwalnych.
Prezentuje ona mapę, obrazującą rozkaz dowódcy wojsk 50 Armii o przeprowadzeniu operacji przeczesywania terenu objętego Obławą. Pokazuje dyslokację wojsk, określając poszczególnym oddziałom zasięg oraz ich daty dzienne przeprowadzanej pacyfikacji. Przesuwa ona teren objęty zasięgiem działań 50 Armii o powiaty: ełcki, olecki i gołdapski. Analizując tą mapę warto skupić się na działaniach Armii Czerwonej przeprowadzonych po zakończeniu znanego wszystkim tzw. pierwszego etapu przeczesywania Puszczy Augustowskiej.
Według planu, pierwszy etap operacji przeczesywania Puszczy Augustowskiej przez żołnierzy 50. Armii 3 Frontu Białoruskiego umiejscowiony został w czasie 12 lipiec 1945 – 19 lipiec 1945 r. (2 Gwardyjski Korpus Pancerny rozpoczął operację wcześniej – 11 lipca).
Obszar Augustowszczyzny i Suwalszczyzny objęty był działaniem 124 Korpusu Strzeleckiego (z siedzibą sztabu w Augustowie) i 69 Korpusu Strzeleckiego (z siedzibą sztabu w Suwałkach) działających w ramach 50 Armii. Na północ od korpusów 124 i 69, działał 81 Korpus Strzelecki, który ubezpieczał przebieg Obławy z tego kierunku.
Po pacyfikacji Puszczy Augustowskiej oba Korpusy Strzeleckie przesunięte zostały na zachód i kontynuowały przeczesywanie lasów na terenie powiatów ełckiego, oleckiego i gołdapskiego:
1) 22.07.1945 r. – 51, 208 i 216 dywizje wchodzące w skład 124 Korpusu Strzeleckiego przeczesywały lasy w okolicach wsi Puchówka, Dorsze, Kleszczewo, Wysokie, Skomentno, Wiśniewo, Kucze – czyli dość duży teren, w którym są kompleksy leśne.
– 153 dywizja wchodząca w skład 69 Korpusu Strzeleckiego przeczesywała lasy w okolicach wsi Markowskie, Wieliczki, Wilkasy, Wężewo, Cichy, Duły, Możne, Dubeninki – czyli kilka kompleksów leśnych w okolicach Olecka i na terenie obecnego powiatu gołdapskiego.
– 2, 307 i 343 dywizje wchodzące w skład 81 Korpusu Strzeleckiego przeczesywała okolice wsi Dubeninki, Łoje, dworu Rakówko, Jurkiszek, Mieruniszek i okolic Filipowa.
Przez cały dzień przy przeszukiwaniach terenu jednostki armii zatrzymały 4 „bandytów”.
2) 23.07.1945 r. „50 Armia stacjonując w dotychczasowych rejonach, poprzez system patroli i wart terenowych kontynuowała wyławianie poszczególnych bandytów z resztek rozgromionych grup bandyckich w augustowskim masywie leśnym”. Tak podaje sowieckie źródło. Dodać tu należy, że nie wszyscy żołnierze operujących w okolicach Olecka, Ełku i Gołdapi korpusów strzeleckich zostali tu dyslokowani. Tego dnia pozostałe dywizje tych korpusów przeprowadzały np. powtórne przeczesywanie Puszczy Augustowskiej.
2) 24.07.1945 żołnierze 51 dywizji 124 Korpusu Strzeleckiego ponownie przeczesywali lasy w okolicach wsi Puchówka, Dorsze, żołnierze 208 dywizji przeczesywali okolice wsi Golubka, Wysokie, Skomentno.
Tego dnia żołnierze 110 dywizji 69 Korpusu Strzeleckiego ponownie przeczesywali lasy w okolicach wsi Wężewo, Cichy, Duły, 324 dywizja przeczesywała okolice wsi Możne, Monety, Golubki, Babki, Lenarty.
3) 25.07.1945 r. przeczesywane były lasy w okolicach wsi Dorsze.
Tak więc operacja wojskowa na terenie obecnych powiatów ełckiego, oleckiego i gołdapskiego trwała kilka dni. Najprawdopodobniej Sowieci uzyskali podczas prowadzonych przesłuchań osób zatrzymanych w Obławie informację o wyprowadzeniu przez dowództwo Obwodu AKO Augustów oddziałów leśnych na teren Ziem Odzyskanych. Przeczesywane były duże kompleksy leśne, w których Sowieci najwidoczniej spodziewali się spotkać żołnierzy niepodległościowego podziemia. Przeczesywania tych leśnych kompleksów dały mierne wyniki, choć dokumenty 50 Armii informują o zatrzymywaniu osób, jednak skala tych zatrzymań była zapewne niewspółmierna z oczekiwaniami.
Drugim, koniecznym punktem wyjaśnień dotyczącym drugiego etapu przeprowadzenia przez Sowietów Obławy Augustowskiej jest rola i znaczenie miasta Olecko, pojawiającego się w sposób dla większości niezrozumiały w szyfrogramach skierowanych do W. Berii. Analiza dostępnych dokumentów, umiejscowienie Olecka w centrum wydarzeń, uzasadnia takie postępowanie Sowietów.
20 lipca 1945 r. generał major Gorgonow i generał lejtnant Zielenin pojawił się w Olecku wraz z grupą doświadczonych funkcjonariuszy kontrwywiadu w celu przeprowadzenia likwidacji bandytów aresztowanych w lasach augustowskich. Wybór miasta Olecko na miejsce przylotu wysokich funkcjonariuszy Smiersza nie był wyborem przypadkowym. Olecko kilka tygodni wcześniej było już siedzibą sztabu 50 Armii, kiedy wracając z Prus Wschodnich kierowała się do Augustowa i Suwałk, by rozpocząć pacyfikację Puszczy Augustowskiej. Część wojsk dowództwa 50 Armii pozostawała w Olecku, którego dowództwo 21.07.1945 r. i sztab 50 Armii zmienił swoją siedzibę z Suwałk na Olecko.
Tak więc dowództwo Sztabu 50 Armii zainstalowało się ponownie w Olecku 21 lipca, już w dniach następnych na terenach powiatów: ełckiego, oleckiego i gołdapskiego kontynuowane było przeczesywanie lasów w poszukiwaniu żołnierzy zbrojnego podziemia.
Historycy przytaczają ważny fakt, że w Olecku, w tym czasie wymienione zostało dowództwo 50 Armii. Armii, która od kilku tygodni dokonywała przeczesywania Puszczy Augustowskiej a następnie kontynuowała je w kompleksach leśnych w powiatach: ełckim, oleckim i gołdapskim.
Znamy przynajmniej wstępne założenia przeprowadzenia pacyfikacji Puszczy Augustowskiej i wyniki ich realizacji. Znamy także marne efekty dogrywki, czyli ponownego przeczesywania kompleksów Puszczy i kompleksów leśnych w powiatach ełckim, oleckim i gołdapskich. Zatem tu nasuwa się pytanie, czy odwołanie dowództwa 50 Armii mogło być wynikiem osiągnięcia przez tą armię niezadawalających wyników pacyfikacji podziemia niepodległościowego w Puszczy Augustowskiej czy było efektem normalnych personalnych przesunięć w strukturze Armii Czerwonej?